Gluten begrijpen

Gluten begrijpen

Tussen alle sensationele krantenkoppen, voedselgrillen en de overvloed aan glutenvrije producten die de afgelopen jaren zijn verschenen, heeft gluten het zwaar te verduren gehad als het gaat om hoe het wordt gezien door de bevolking. Het is onder de loep genomen omdat het de enige oorzaak zou zijn van veel gezondheidsproblemen. Met zoveel informatie om door te worstelen, kan het moeilijk zijn om te begrijpen welke rol gluten eigenlijk spelen in onze voeding. Moeten we het inderdaad vermijden om gezonder te zijn? Het eenvoudige antwoord is nee. Gluten zijn niet per definitie ongezond en de meeste mensen hoeven gluten niet te vermijden om gezond te blijven. Er is echter een spectrum van glutengerelateerde aandoeningen waarbij gluten problematische gevolgen kunnen hebben en het vermijden van gluten nuttig kan zijn.

Wat zijn gluten?

Gluten verwijst naar een familie eiwitten die van nature aanwezig zijn in verschillende granen, waaronder: tarwe, rogge en gerst. Gluten werkt als een bindmiddel en zorgt voor structuur en elasticiteit. Het geeft deeg zijn elasticiteit en zorgt ervoor dat het goed kan rijzen en dat perfecte brood kan vormen, of een heerlijke korst op een pizza.

Voor de meeste mensen is gluten niet iets om te vrezen of te vermijden. Sterker nog, gluten bieden voedzame voordelen. Gluten zijn een bron van eiwitten en zitten vaak in voedingsmiddelen die rijk zijn aan vezels. Het lichaam heeft voldoende eiwitten en vezels nodig om gezond te blijven. Daarnaast kunnen gluten ook fungeren als een prebioticum, waardoor de goede bacteriën in de darmen kunnen groeien. 

Hoewel gluten voor de meesten een gezonde toevoeging aan het dieet is, is er een spectrum van glutengerelateerde aandoeningen waarbij gluten kunnen leiden tot darmsymptomen of deze kunnen verergeren. Hieronder vallen coeliakie, niet-coeliakie glutengevoeligheid (NCGS), tarweallergie, glutenataxie, dermatitis herpetiformis en het prikkelbare darmsyndroom (IBS). Je hebt misschien wel eens gehoord van de termen glutenallergie of glutenintolerantie gebruikt om aandoeningen te beschrijven waarbij iemand geen gluten kan verdragen. Echter, glutengerelateerde aandoeningen is een meer geaccepteerde overkoepelende term om deze aandoeningen te beschrijven.

Coeliakie uitgelegd

Coeliakie is geen allergie of intolerantie, maar een auto-immuunziekte. Dit betekent dat het immuunsysteem van het lichaam gluten ten onrechte ziet als een vreemde indringer en als reactie hierop de eigen gezonde cellen aanvalt. Deze reactie leidt tot ontstekingen en schade in de dunne darm, wat na verloop van tijd resulteert in malabsorptie van voedingsstoffen. 

Een belangrijk feit om te weten is dat coeliakie een chronische aandoening is die slechts ongeveer 1% van de wereldbevolking treft en wordt behandeld door een levenslang strikt glutenvrij dieet. 

Het is niet mogelijk om te weten of je coeliakie hebt of niet, tenzij er een medische diagnose is gesteld. Het kan gemakkelijk zijn om een verkeerde diagnose te stellen op basis van alleen de symptomen, omdat er veel overlappende symptomen zijn tussen de verschillende aandoeningen. De meest voorkomende symptomen zijn diarree, buikpijn, een opgeblazen gevoel, vermoeidheid en ongewild gewichtsverlies. Maar andere symptomen zoals hoofdpijn, eczeem of bloedarmoede kunnen ook voorkomen. Het is belangrijk op te merken dat veel van deze symptomen ook het gevolg kunnen zijn van een aantal verschillende oorzaken, waaronder het prikkelbare darm syndroom (IBS), leeftijdgerelateerde veranderingen en zelfs stress. Het is dus belangrijk dat de hoofdoorzaak van de symptomen wordt vastgesteld onder begeleiding van een gekwalificeerde arts.

Ten eerste kan een bloedtest helpen om te bepalen of je bloed antilichamen tegen je eigen darmcellen bevat, wat wijst op de mogelijkheid van coeliakie. Een bloedtest geeft geen uitsluitsel, dus is een biopsie van je dunne darm nodig om de diagnose coeliakie te bevestigen. Als coeliakie in de familie voorkomt, is het risico op coeliakie groter. Als coeliakie en tarweallergie zijn uitgesloten als mogelijke oorzaak voor de symptomen, kan het zijn dat je lijdt aan andere darmgerelateerde problemen.

Uitleg over niet-coeliakie glutengevoeligheid (NCGS)

Coeliakie is waarschijnlijk de meest bekende glutengerelateerde aandoening, maar darmklachten kunnen ook veroorzaakt worden door een van de andere aandoeningen (NCGS, tarweallergie, glutenataxie, dermatitis herpetiformis, IBS). Van alle aandoeningen lijkt NCGS qua presentatie het meest op coeliakie. 

NCGS is een syndroom waarvan de precieze oorzaak nog niet volledig bekend is, maar dat wordt gekenmerkt door darm- en andere fysiologische symptomen als direct gevolg van glutenconsumptie. In tegenstelling tot coeliakie is er bij NCGS geen fysieke schade aan het darmslijmvlies en is het nog niet duidelijk of het wel nodig is om levenslang een strikt glutenvrij dieet te volgen. Maar mensen die aan NCGS lijden, kunnen verbetering van de symptomen ervaren als gluten uit het dieet worden verwijderd.

Gluten in voedingsmiddelen

Voor mensen bij wie coeliakie is vastgesteld, is het cruciaal om permanent een strikt glutenvrij dieet te volgen. Dit betekent dat elk product dat gluten bevat (zelfs in sporenhoeveelheden) uit het dieet moet worden geweerd. Het is ook belangrijk om kruisbesmetting te voorkomen door ervoor te zorgen dat glutenvrije producten niet in contact komen met gluten.

Gluten zit vaak in verschillende graanproducten zoals brood, pasta, couscous, crackers en gebak. Het zit ook vaak in bloem, broodkruimels en bindmiddelen. Producten zoals soepen, sauzen, verwerkte vleesproducten en vleesalternatieven kunnen ook gluten bevatten. Om te voorkomen dat je alle andere voedingsstoffen in deze voedingsmiddelen mist, is het handig om ze te vervangen door glutenvrije alternatieven. Tegenwoordig is er een overvloed aan glutenvrije producten verkrijgbaar, wat het leven een stuk makkelijker maakt voor mensen met coeliakie of NCGS.

Gelukkig is het niet alleen maar slecht nieuws als het om granen gaat. Sommige graanproducten zijn van nature glutenvrij en kunnen veilig worden gegeten. Dit zijn onder andere gierst, quinoa en boekweit. Haver is meer een grijs gebied, want hoewel het technisch gezien glutenvrij is, wordt het meestal geteeld en verwerkt via methoden die kruisbesmetting met gluten veroorzaken. De meeste merken haver zijn niet glutenvrij, tenzij dat duidelijk staat aangegeven, dus controleer altijd de verpakking.  

Het belangrijkste is dat een glutenvrij dieet nog steeds kan bestaan uit een grote verscheidenheid aan vers fruit en verse groenten, rijst, peulvruchten, tofu, tempeh, eieren, evenals onbewerkt vlees, vis, zuivel en noten. Voor bewerkte en ingeblikte voedingsmiddelen is het altijd belangrijk om het etiket te controleren om de veiligheid te garanderen.

De impact van een glutenvrij dieet

Het is belangrijk om te benadrukken dat het voor mensen die niet onder het spectrum van glutengerelateerde aandoeningen vallen, niet gunstig is om een glutenvrij dieet te volgen. Het kan zelfs schadelijk zijn, omdat het kan leiden tot voedingstekorten als het dieet niet correct wordt uitgevoerd. Producten die gluten bevatten, bevatten vaak ook hele granen, vezels en heilzame micronutriënten. Deze voedingsstoffen zijn belangrijk voor het behoud van de gezondheid en kunnen het risico op het ontwikkelen van ziekten zoals hartaandoeningen of diabetes verminderen. Daarom wordt het volgen van een glutenvrij dieet alleen aanbevolen als dit medisch geïndiceerd is.

Een glutenvrij dieet heeft een merkbaar en onmiddellijk gunstig effect op mensen die aan coeliakie lijden. Darmsymptomen zoals buikpijn, diarree en een opgeblazen gevoel verbeteren aanzienlijk binnen de eerste paar weken na de overgang naar een glutenvrij dieet. Bovendien kan de dunne darm zich na verloop van tijd weer volledig herstellen als er geen gluten meer worden geconsumeerd. Dit duurt drie maanden tot twee jaar. 

Al met al is gluten op zich geen schadelijke of ongezonde voedingsstof. Voor de meeste mensen blijft gluten een perfect gezonde toevoeging aan het dieet, omdat gluten en de producten die gluten bevatten verschillende gunstige voedingsaspecten hebben. Ze zijn een bron van eiwitten, zijn vaak rijk aan vezels en bevatten andere belangrijke voedingsstoffen die deel uitmaken van een gezond dieet.

Disclaimer

Deze informatie dient niet als voedingsadvies en is geen vervanging voor medische begeleiding. Het wordt altijd aangeraden om een diëtist te raadplegen als je coeliakie of NCGS hebt.

Referenties 

1. NHS. (2019b). Voedselintolerantie. Opgehaald op 11 mei 2022 van https://www.nhs.uk/conditions/food-intolerance/

2. NHS. (2019a). Coeliakie. Opgehaald op 11 mei 2022 van https://www.nhs.uk/conditions/coeliac-disease/

3. Nederlands Voedingscentrum. (n.d.-a). Coeliakie (glutenintolerantie).. Opgehaald op 9 mei 2022 van https://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/coeliakie.aspx

4. Singh, P., Arora, A., Strand, T. A., Leffler, D. A., Catassi, C., Green, P. H., Kelly, C. P., Ahuja, V., & Makharia, G. K. (2018). Wereldwijde prevalentie van coeliakie: Systematische review en meta-analyse. Klinische Gastro-enterologie en Hepatologie, 16(6), 823-836.e2. https://doi.org/10.1016/j.cgh.2017.06.037

5. Catassi, C., Bai, J. C., Bonaz, B., Bouma, G., Calabrò, A., Carroccio, A., Castillejo, G., Ciacci, C., Cristofori, F., Dolinsek, J., Francavilla, R., Elli, L., Green, P., Holtmeier, W., Koehler, P., Koletzko, S., Meinhold, C., Sanders, D., Schumann, M., ... Fasano, A. (2013). Niet-celiakische glutengevoeligheid: De nieuwe grens van glutengerelateerde aandoeningen. Voedingsstoffen, 5(10), 3839-3853. https://doi.org/10.3390/nu5103839

6. Rampertab, S. D., Pooran, N., Brar, P., Singh, P., & Green, P. H. R. (2006). Trends in de presentatie van coeliakie. Amerikaans Tijdschrift voor Geneeskunde, 119(4), 9-14. https://doi.org/10.1016/j.amjmed.2005.08.044

7. Nederlands Voedingscentrum. (n.d.-b). Gluten en het glutenvrije dieet. Opgehaald op 9 mei 2022 van https://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/gluten-en-het-glutenvrij-dieet.aspx

8. Caio, G., Lungaro, L., Segata, N., Guarino, M., Zoli, G., Volta, U., & Giorgio, R. De. (2020). Effect of Gluten-Free Diet on Gut Microbiota Composition in Patients with Celiac Disease and Non-Celiac Gluten/Wheat Sensitivity. Voedingsstoffen, 12(6), 1-23.

9. Kupfer, S. S. (2012). Pathofysiologie van coeliakie. Klinieken voor gastro-intestinale endoscopie van NA, 22(4), 639-660. https://doi.org/10.1016/j.giec.2012.07.003

10. Hörnell, A., Murray, J.A., & Clearman, B. (2005). Effecten van een glutenvrij dieet op gastro-intestinale symptomen bij coeliakie [3] (meerdere brieven). Amerikaans Tijdschrift voor Klinische Voeding, 81(6), 1452-1453. https://doi.org/10.1093/ajcn/81.6.1452

11. Johns Hopkins Medicine. (n.d.). Glutenvrij dieet: Is het goed voor mij? Opgehaald op 12 mei 2022 van https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/celiac-disease/what-is-a-glutenfree-diet

12. https://www.coeliac.org.uk/information-and-support/coeliac-disease/about-coeliac-disease/

13. Sapone A, Bai JC, Ciacci C, Dolinsek J, Green PHR, Hadjivassiliou M, Kaukinen K, Rostami K, Sanders DS, Schumann M, et al. Spectrum van glutengerelateerde aandoeningen: Consensus over nieuwe nomenclatuur en classificatie. BMC Med. 2012;10.